Rząd dopełniaczowy w konstrukcjach zaprzeczonych
Jaka jest poprawna forma: „Utkwiła mi w gardle pestka, której nie sposób połknąć” czy „Utkwiła mi w gardle pestka, którą nie sposób połknąć”?
Zgodnie z zasadą obowiązującą w polskiej składni w konstrukcjach zaprzeczonych rząd biernikowy zmienia się na dopełniaczowy; powiemy więc, że „połknęliśmy pestkę”, ale: „nie połknęliśmy pestki”. Przy czym zasadniczo im dalej rzeczownik (w funkcji dopełnienia) znajduje się od zanegowanego czasownika, tym mniej rygorystyczna jest norma. Dlatego w konstrukcjach, w których pomiędzy tymi dwoma członami występuje jeszcze bezokolicznik, dopuszcza się wariantywność form dopełniaczowych i biernikowych, np.: „Nie wystarczy połknąć pestki” lub „Nie wystarczy połknąć pestkę”. Tolerancja na biernik rośnie wraz ze zwiększaniem się w strukturze tekstu odległości pomiędzy poprzedzonym „nie” czasownikiem a dopełnieniem. W zdaniu „Nie wystarczy przestać jeść wieczorami czekoladę” biernik nie razi prawdopodobnie nawet rygorystycznych zwolenników przestrzegania normy poprawnościowej, choć oczywiście możemy (pamiętając o zasadzie: czasownik + rzeczownik w bierniku → nie + czasownik + rzeczownik w dopełniaczu) powiedzieć również „Nie wystarczy przestać jeść wieczorami czekolady”. Podobnie jest z konstrukcją, o którą Pan pyta. Cząstka „nie” jest w tym wypadku nieodłącznym elementem wyrażenia „nie sposób”, pełniącego funkcję orzeczenia i wyrażającego negację. Rzeczownik „pestka” może więc wystąpić w dopełniaczu: „Nie sposób połknąć pestki” (zatem: „Utkwiła mi gardle pestka, której nie sposób połknąć”) lub w bierniku: „Nie sposób połknąć pestkę” (zatem: „Utkwiła mi w gardle pestka, którą nie sposób połknąć”). I choć w konstrukcjach zaprzeczonych wolę wzorcowy dopełniacz, nie sposób nie zgodzić się także na akceptowalny biernik :-)